Απολογισμός μιας δεκαετίας

Γράφει ο Καθηγητής Θ Βερέμης στην σημερινή Καθημερινή
Η δεκαετία που πέρασε υπήρξε από τις λιγότερο εποικοδομητικές της τελευταίας τριακονταετίας. Η τρομοκρατική καταστροφή των Δίδυμων Πύργων στη Νέα Υόρκη προκάλεσε, μεταξύ άλλων, τη δαπανηρή σε αίμα εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ και μάλιστα χωρίς κάποιο θετικό, τουλάχιστον, αποτέλεσμα. Η καταστροφική αμερικανική κατοχή πολλαπλασίασε τον θρησκευτικό φανατισμό στις ισλαμικές χώρες, αλλά και τον φονταμενταλισμό των Ευαγγελιστών του κεντρικού και νότιου τμήματος των ΗΠΑ. Ετσι, ο χειρότερος (μετά τον Harding) πρόεδρος του εικοστού αιώνα, George W. Bush, εξασφάλισε δεύτερη θητεία. Αφησε πίσω του μια μεγάλη οικονομική κρίση και την εμπλοκή της χώρας του στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Οι οπαδοί του σκληρού πυρήνα των Ρεπουμπλικανών δεν έμαθαν τίποτα από το πέρασμα της ολέθριας κυβέρνησης Bush και στρέφουν σήμερα το παράλογο μίσος τους κατά του νέου προέδρου.
Η φτωχή σε επιτυχίες δεκαετία, ωστόσο, ανέδειξε κάποιες προσωπικότητες οι οποίες συνδέονται με τους κύριους προβληματισμούς του πλανήτη, την οικονομία και το περιβάλλον. Ο βραβευμένος με Νομπέλ στα οικονομικά αλλά και σχολιαστής της επικαιρότητας Paul Krugman χαρακτήρισε την περασμένη δεκαετία «το μεγάλο μηδέν» (Νew York Times, 28/12/09). Μηδέν σε θετική ανάπτυξη, μηδέν σε πρόνοια για τις επερχόμενες καταστροφές και μηδέν στις ηθικές επιδόσεις πληθώρας ηγετών της επιχειρησιακής Αμερικής. Οταν το ρεπουμπλικανικό σύστημα απελευθέρωσε την οικονομία από τους παραδοσιακούς ελέγχους, επέτρεψε στους πιο επιτήδειους να τη λαφυραγωγήσουν. Θα είναι δύσκολη πια η επαναφορά της οικονομικής σκέψης στην πίστη προς το «αόρατο χέρι της αγοράς» που διορθώνει όλες τις δυσλειτουργίες του συστήματος. Ο Milton Friedman και ο Friedrich Hayek θα δυσκολεύονταν σήμερα να εξηγήσουν τις αλλεπάλληλες φούσκες που οδήγησαν την παγκόσμια οικονομία σε κρίση διαρκείας. Και συμπληρώνει ο Krugman: «Και όσο για τους πολιτικούς και ιδιαίτερα τους Ρεπουμπλικανούς, τώρα που η πολιτική των φορολογικών απαλλαγών και της απελευθέρωσης της αγοράς (deregulation) μας οδήγησε στο σημερινό χάος, επανέρχονται με την ίδια συνταγή - φορολογικές περικοπές και απελευθέρωση της αγοράς».
Ανάμεσα στις Κασσάνδρες της επερχόμενης καταστροφής διακρίθηκαν δύο οικονομολόγοι βραβευμένοι με Νομπέλ: Ο Joseph Stiglitz (2001) υπήρξε σαν τον Σωκράτη, η αλογόμυγα για τους άλογους συγχρόνους του. Πιστεύει ότι οι αντιφατικές πληροφορίες προκαλούν τη δυσλειτουργία της αγοράς και ότι η παγκοσμιοποίηση δεν συμφέρει τις φτωχές χώρες. Προειδοποίησε μάλιστα τους Αμερικανούς ότι η άρση των ελέγχων της οικονομίας θα οδηγούσε στη σημερινή μεγάλη οικονομική κρίση. Ο Amartya Sen (1998) είναι ο Ινδός οικονομολόγος που πρώτος διαπίστωσε ότι η καλή ή η κακή διαχείριση των οικονομικών πόρων μετράει περισσότερο από την αφθονία ή την έλλειψή τους. Ο σημαντικός αυτός διανοητής των οικονομικών μας θυμίζει την αλφαβήτα της πολιτικής επιστήμης. Κάμποσοι απαίδευτοι ημέτεροι ηγέτες επαναλαμβάνουν την στερεότυπη πλέον αποστροφή: «Η Δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα» λες και πρόκειται για σύστημα με αυτόματο πιλότο. Ομως, το δημοκρατικό πολίτευμα είναι το πιο ευαίσθητο γιατί εξαρτάται απόλυτα από την αρετή των πολιτών. Οταν η αρετή εκπέσει, το σύστημα (κατά τον Αριστοτέλη) μεταλλάσσεται σε οχλοκρατία, ανομία και καταλήγει σε τυραννία. Μήπως βρισκόμαστε στην αρχή αυτής της μετάλλαξης;
Ο Sen και ο Stiglitz κατάρτισαν πρόσφατα έκθεση η οποία κάνει έκκληση στις κυβερνήσεις να περιλάβουν και μη οικονομικά κριτήρια στους στόχους της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού του Τρίτου Κόσμου.
Οι κύκλοι της οικονομίας, όσο μεγάλη διάρκεια και αν έχουν, έρχονται και παρέρχονται. Οι καταστροφές όμως στο φυσικό περιβάλλον είναι πιο μόνιμες και ίσως μη αναστρέψιμες.
Η ανθρωπότητα οφείλει χάριτες στον βραβευμένο με Νομπέλ (2002) Ινδό οικονομολόγο-περιβαλλοντολόγο, Rajendra Pachauri, ο οποίος πρόβλεψε ότι η άνοδος της στάθμης των ωκεανών θα προκαλέσει πρωτοφανή μετακίνηση πληθυσμών στον πλανήτη. Ζήτησε δραστικές περικοπές στην έκλυση διοξειδίου του άνθρακα από τις ανεπτυγμένες χώρες, που είναι και οι κύριοι παραγωγοί ενέργειας, θεωρώντας ότι μόνο τότε η Κίνα θα δεχτεί να περικόψει τις δικές της εκλύσεις. Οφείλουμε επίσης πολλά στον διευθυντή της ΝASA, James Hansen, ο οποίος, παρά τις οδηγίες της κυβέρνησης Bush να μην κοινοποιεί τα ευρήματα της ερευνητικής του ομάδας σχετικά με τα επίπεδα διοξειδίου στην ατμόσφαιρα, έφερε τις δυσοίωνες διαπιστώσεις του για την κλιματική αλλαγή στη δημοσιότητα.
Και μια ευχάριστη είδηση. Στους 100 κορυφαίους παγκόσμιους διανοητές του 2009 (του έγκυρου Foreign Policy), φιγουράρει στην 50ή θέση ο κοινωνιολόγος της Ιατρικής, Νικόλαος Χρηστάκης του Πανεπιστημίου Harvard. Και του χρόνου περισσότερους!

Μένω στην Ευχάριστη είδηση