Ήταν φιλόσοφος ο Καζαντζάκης

Μετά το σχόλιο του αγαπητού μου συνεργάτη και φίλου Θοδωρή Πέππα στην προηγούμενη ανάρτηση μου γνώρισα τον Κοζανίτη -μετανάστη συγγραφέα Γιώργο Μακρίδη από δημοσίευση του στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.kozani.net/showArticle.php?p_id=77&action=showthis&table=articles στην οποία δημοσιευόταν άρθρο του με τίτλο "ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ Ήταν δειλός ή παλικάρι;" .Έπειτα από την πρώτη γνωριμία έψαξα περισσότερο για τον κ Μακρίδη και βρήκα λήμμα που ετοίμαζε για την Βικιπαιδεία με θάμα την Φιλοσοφία του Καζαντζάκη και μου έδωσε το έναυσμα για το παρόν post.
Ας δούμε λοιπόν τι γράφει

"ΗΤΑΝ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ Ο ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ;

Πολλά έχουν ειπωθεί για το φιλοσοφικό πιστεύω του Νίκου Καζαντζάκη (1883 - 1957). Τα πράγματα, όμως, εδώ μπερδεύονται. Για τον Καζαντζάκη, ο Μάρκος Αυγέρης (1884 - 1973), λέει: "Ο Καζαντζάκης μεταπηδούσε πολύ εύκολα απ' τη μια φιλοσοφία στην άλλη".
Πράγματι, σε πολλά και διάφορα πίστεψε κατά καιρούς ο Καζαντζάκης. Ήταν δαρβινιστής (Τσιαρλς Ρομπερτ Νταργουϊν, 1809 -1888), στα γυμνασιακά του χρόνια. "Ψόματα μας λένε! Τρισέγγονα των πιθήκων είμαστε" ("Αναφορά στον Γκρέκο"). Άρχισε να πιστεύει στον Ανρί Μπερξόν (1859 - 1941, και τον Φρίντριχ Νίτσε (1844 - 1900), όταν έκανε τα μεταπτυχιακά του στη Σορβόννη. Έγινε μασόνος το 1907 (Αυτό μας το λέει ο Παντελής Πρεβελάκης, 1909 - 1986). Άρχισε να δείχνει πως ήταν αντίχριστος απ' το 1911 ("Ο γάμος είναι το μεγαλύτερο κοινωνικό ψεύδος", είπε στον Στυλιανό Αλεξίου, τον πατέρα της πρώτης του γυναίκας, της Γαλάτειας Καζαντζάκη (1886 - 1962). Και στα 73του έλεγε: "Η δυαδική υπόσταση του Χριστού στάθηκε για μένα βαθύ κι ανεξερεύνητο μυστήριο" ("Αναφορά στον Γκρέκο", σ. 347). Έγινε άθεος όταν έγραψε την "Ασκητική", το 1923 (κάποιος άλλος είναι ο Θεός του Καζαντζάκη). Στη συνέχεια έγινε υλιστής και σοσιαλιστής, σχεδόν σ' όλη τη δεκαετία του ΄20. Γράφοντας στη Γαλάτεια λέει για τον σοσιαλισμό: "Ο νέος προλετάριος Θεός θα συντρίψει όλα τα φρικώδη και άτιμα πολιτικά, οικονομικά και πνευματικά είδωλα". Στην "Οδύσσειά" του τον βλέπουμε μηδενιστή. Ο Οδυσσέας του Όμηρου, έχει κάποιον προορισμό - να επιστρέψει στην πατρίδα του - ενώ ο νέος Οδυσσέας περιπλανιέται απ' εδώ κι απέκει, εντελώς άσκοπα. Έγινε φασίστας στη δεκαετία του ΄30. Παίνεψε τον Αδόλφο Χίτλερ (1889 - 1945), τον Μπενίτο Μουσολίνι (1883 - 1945), τον Φραντζίσκο Φράγκο (1892 - 1975) και τον Ιωάννη Μεταξά (1871 - 1941). Έλεγε εκείνα τα χρόνια για τους φασίστες τύραννους: "Αυτά τα στιβαρά χέρια θα σώσουν την Ευρώπη". Στη συνέχεια ο Καζαντζάκης γίνεται πάλι σοσιαλιστής, και στις 30 του Μάη του 1945 αναλαμβάνει την προεδρία μιας σοσιαλιστικής κίνησης. Δεν ήταν πολιτικός. Το έβαλαν οι πολιτικοί σ' αυτήν τη θέση, επειδή είχε πέραση το όνομά του. Κι έπεσε στο μυστικισμό, στη συνέχεια, για το υπόλοιπο της ζωής του.
Κανένας, όμως, δε δικαιούται να πει τον Καζαντζάκη σαλτιμπάγκο, ή παλάντζα. Ο Καζαντζάκης υπηρετούσε πιστά και παθιασμένα την κάθε φιλοσοφία με την οποία ερχόταν σ' επαφή. Και ήταν τόση η πίστη του στις νέες ιδέες, που συναντούσε στο δρόμο του, που ερχόταν κι αρρώσταινε.
Τίποτε απ' όλα αυτά που αναφέρω παραπάνω - δαρβινιστής, νιτσεϊστής κτλ - δεν ήταν ο Καζαντζάκης, αλλά ήταν ένα ατίθασο κι ανήσυχο πνεύμα, που δεν έμπαινε εύκολα σε καλούπια. Είχε πάνω του όλα τα γνωρίσματα των κορυφαίών λογοτεχνών, που καλώς ή κακώς, πιστεύουν πως μπορούν, με τα γραψίματά τους, απ' τη μια μέρα στην άλλη, να σώσουν την ανθρωπότητα, ιδρύοντας ακόμα και δικές τους θρησκείες. Αυτό δεν ήθελαν να κάνουν και ο Λέον Τολστόι (1828 - 1910), μα κι ο Μαξίμ Γκόρκι (1868 - 1936);
Ναι, ο Καζαντζάκης ήταν αντιφατικός στη ζωή του και είναι αντιφατικός και στο έργο του. Αυτές οι αντιφάσεις, όμως, είναι η γοητεία του. Σε κάθε του έργο, δηλαδή, παρουσιάζεται διαφορετικός και δεν μπορεί εύκολα να τον κατατάξει κανείς σε μια φιλοσοφία.
Θα μπορούσε να πει κανείς, πως ο Καζαντζάκης ήταν μέγας και τρανός καζαντζακικός! Δηλαδή, οπαδός του εαυτού του...
Στη Γαλάτεια έγραφε, με διαφορά τριών χρονών: "Το μέλλον ανήκει στην εργατική τάξη". Και μετά: "Δε δέχομαι καμιά ισότητα. Ο άρχοντας να μείνει άρχοντας κι ο δούλος δούλος".
Γι' αυτό και η Έλλη Αλεξίου (1895 - 1988), η μικρή αδελφή της Γαλάτειας, μας λέει στη βιογραφία που έγραψε για τον Καζαντζάκη, "Για να γίνει μεγάλος": "Ο Νίκος Καζαντζάκης με το περήφανο ταμπεραμέντο που είχε, δε θα μπορούσε να γίνει οπαδός κανενός, ούτε του Βούδα, ούτε του Χριστού, ούτε του Νίτσε μα ούτε και του Μαρξ".
Κι ο Νικηφόρος Βρεττάκος (1912 - 1991), μας λέει, στο βιβλίο του,"Νίκος Καζαντζάκης, η αγωνία και το έργο του": "Ο Καζαντζάκης δεν ήταν ούτε Νιτσεϊστής, ούτε Χριστιανός, ούτε Κομμουνιστής, ούτε Βουδιστής. Απόμεινε ένας καλής προαίρεσης κι αναμφισβήτητης καθαρότητας ανθρωπιστής .. Ο Καζαντζάκης υπήρξε ένα από τα ειλικρινέστερα παιδιά του αιώνα του".
Επίσης, μερικοί κριτικοί και ιστορικοί της λογοτεχνίας θέλουν τον Καζαντζάκη φιλόσοφο. Όχι, δεν ήταν φιλόσοφος. Όλοι οι άνθρωποι φιλοσοφούν, όταν καταπιάνονται με σπουδαία θέματα της ζωής, προσπαθώντας να βρουν μια άκρη. Πολύ περισσότερο ο Καζαντζάκης, που με μερικά γραψίματά του, αν δεν την έφτασε την αλήθεια, τουλάχιστο την πλησίασε. Ας δούμε τι λένε, γύρω απ' αυτό το θέμα μερικοί γνωστοί κριτικοί και βιογράφοι του.
1. Η Κ. Λεονταρίτου, που έγραψε πολλά για τον Καζαντζάκη μας λέει:
"Ο Καζαντζάκης δεν ήταν ούτε ιστορικός, ούτε κοινωνιολόγος, ούτε και φιλόσοφος. Ήταν ένας μεγάλος ποιητής που πρόσφερε πολλά στον άνθρωπο".
2. Η Ελένη Οικονομίδου, που κι αυτή μελέτησε τον Καζαντζάκη, μας λέει: "Ο Καζαντζάκης δεν ήταν φιλόσοφος. Οι ιδέες του δεν είναι συστηματοποιημένες. Ήταν ένας μεγάλος προβληματιζόμενος ποιητής".
3. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος, που ανάλυσε και παρουσίασε ολάκερο το έργο του Καζαντζάκη, μ' ένα βιβλίο του που έχει τον τίτλο: "Νίκος Καζαντζάκης η αγωνία και το έργο του", μας λέει για την "Ασκητική", που είναι το κατ' εξοχήν φιλοσοφικό κείμενο του Καζαντζάκη: "Η "Ασκητική" του Νίκου Καζαντζάκη δεν είναι ούτε λογοτεχνικό, μα ούτε και φιλοσοφικό κείμενο, αλλά μάλλον λυρικό, και θα έπρεπε να έχει τον τίτλο, "Το λυρικό μου πιστεύω". Μα κι ο Καζαντζάκης, χαριτολογώντας έλεγε για την "Ασκητική" του: "Αυτό είναι το λυρικό μου πιστεύω".
(Ο Βρεττάκος είναι ο καλύτερος μελετητής του Καζαντζάκη κι όχι ο Πρεβελάκης, όπως λέγεται).
4. Ο Μάρκος Αυγέρης, που έγραψε πολλά για τον Καζαντζάκη και μάλιστα τα δημοσίευσε πριν απ' το θάνατό του, μας λέει: "Όλες οι φιλοσοφίες που παραθέτει στην "Ασκητική" του μα και στ' άλλα του βιβλία ο Καζαντζάκης, δεν είναι δικές του. Τις πήρε απ' τους Γερμανούς φιλόσοφους. Όλα, βέβαια, μας τα λέει με δικά του λόγια. Πάντως, ο ίδιος κοιλοπονάει τις ξένες φιλοσοφίες. Ο πυρετός είναι δικός του".
5. Ο Παντελής Πρεβελάκης, που μελέτησε σε βάθος το έργο του Καζαντζάκη, δίνοντας μια διάλεξη στο Ηράκλειο της Κρήτης, το 1977, για τα εικοσάχρονα απ' το θάνατο του δάσκαλου και φίλου του, λέει μεταξύ των άλλων: "Ο Καζαντζάκης δεν ήταν εφευρέτης των ιδεών του. Τις δανείστηκε από μεγάλους δάσκαλους της εποχής του, ή από μυσταγωγούς άλλων εποχών".
(Γραψίματα της Λεονταρίτου και της Οικονομίδου δεν έπεσαν στα χέρια μου, μα ούτε και στη διάλεξη του Πρεβελάκη παραβρέθηκα. Αυτά τα βρήκα στα βιβλία της Έλλης Αλεξίου και του Νικηφόρου Βρεττάκου).
Επίσης, σημειώνω πως ακόμα κι αυτά που άφησε παραγγελιά, να γράψουν στο μνήμα του, ο Καζαντζάκης - "Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος" - τα έλεγε, απ' το 2ο π.Χ αιώνα ο Κύπριος φιλόσοφος, ο Δημώναξ: "Μόνον ευδαίμονα εκείνον νομίζω τον μήτε ελπίζοντα τον μήτε δεδιότα" (Ευτυχισμένο θεωρώ μόνον εκείνο που δεν ελπίζει ούτε φοβάται τίποτα".
Εξάλλου πάλι ο Μάρκος Αυγέρης σημειώνει πως το "Πολέμα απελπισμένος. Αγωνίσου και μην περιμένεις τίποτε", του Καζαντζάκη, το έλεγε πριν απ' αυτόν και ο Ισπανός ποιητής Μιγκουέλ Ντε Ουναμούνο (1864 - 1936). Μα κι ο Βουδισμός που τον ήξερε καλά ο Καζαντζάκης πάνω σ' αυτά στηρίζεται.
Πάντως, είτε έτσι είτε αλλιώς, ο Καζαντζάκης πάντοτε θα διαβάζεται και θα μεταφράζεται. Με την παγκόσμια κακοδαιμονία που μας δέρνει, αν δεν είναι επίκαιρο το ένα του βιβλίο θα είναι τ' άλλο. Το έργο του θα προχωράει στους αιώνες, άλλοτε δασκαλέύοντας, άλλοτε εμψυχώνοντας τους λιπόψυχους κι άλλοτε... κατακεραυνώνοντας τους κακόψυχους.
Αυτοί που τα βάζουν μαζί του είναι αξιοθρήνητοι... Τα βόλια τους δεν έχουν μεγάλη εμβέλεια - πυροτεχνήματα είναι - και δεν μπορούν πια να τον αγγίξουν. Μήπως, όμως, καταπιάνονται με το μεγάλο Καζαντζάκη, για ν' ακουστεί το δικό τους μικρό όνομα; Οι καιροί είναι ύποπτοι... κι όλα παίζονται."


Η γνώμη μου παρατίθεται παρακάτω:


Σαφώς ο Καζαντζάκης δεν ήταν φιλόσοφος, αν δεχτούμε ότι η φιλοσοφία είναι η ενδελεχής και συστηματική μελέτη του του "είναι" και "γίγνεσθαι" . Διότι ούτε σύστημα υπάρχει, ούτε ενδελέχεια στην μελέτη του από που ερχόμαστε και που πάμε. Το διαρκές αγκάλιασμα διαφόρων φιλοσοφικών συστημάτων δείχνει ανασφάλεια και αδυναμία του συγγραφέα να δημιουργήσει το δικό του σύστημα ανάλυσης των πραγμάτων, που είναι η βασική δουλειά του φιλοσόφου. Αυτή του η ανασφάλεια ήταν πολλαπλά ωφέλιμη για τους αναγνώστες του γιατί τους οδήγησε σε διαρκή προβληματισμό και ήταν από την άλλη πλευρά κίνητρο γραφής για τον ίδιο. Σαφώς ήταν λογοτέχνης -συγγραφέας γιατί τα γραφτά του δημιουργούν στον αναγνώστη αίσθηση εσωτερικής πληρότητας που είναι χαρακτηριστικό της αληθούς λογοτεχνίας